Η έννοια της φορολογίας
Η φορολογία χαρακτηρίζεται από δύο διαστάσεις, την
οικονομική διάσταση και νομική διάσταση στη σύγχρονη κοινωνία. Ο πλέον πιο
διαδεδομένος και επικρατών ορισμός για τη φορολογία στα πλαίσια της νομικής
επιστήμης αποδίδεται στον Gaston Jèze ο οποίος ισχυρίστηκε ότι «φόρος είναι
η αναγκαστική χρηματική παροχή των ιδιωτών προς το κράτος υπό μορφή οριστική
και χωρίς ειδικό αντάλλαγμα με σκοπό την κάλυψη των δημοσίων βαρών».
Σε κάθε περίπτωση, στη σύγχρονη πολυδιάστατη και
συνεχώς μεταβαλλόμενη πραγματικότητα που ζούμε, απαιτούνται και άλλοι σκοποί
από τις ενέργειες της φορολογίας οι οποίοι δεν εξυπηρετούνται από αυτόν τον
ορισμό. Μερικά παραδείγματα αυτών αποτελούν η τροποποίηση συμπεριφοράς των
φορολογούμενων καθώς και οι κοινωνικοπολιτικοί σκοποί. Υιοθετώντας την
οικονομική θεώρηση της φορολογίας, ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και
Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ/ OECD) ορίζει ότι φόρος είναι η «αναγκαστική, μη
ανταποδοτική πληρωμή στη γενική κυβέρνηση» (OECD, 1996: σελ.3). Λογίζεται ως μη ανταποδοτική
πληρωμή διότι τα οφέλη που παρέχονται από την κυβέρνηση στους φορολογούμενους
δεν δίνονται αναλογικά με τις πληρωμές που αυτοί καταβάλλουν.
Σύμφωνα με το Ευρετήριο Οικονομικών Όρων ως φόρος
ορίζεται το μέρος του εισοδήματος των ιδιωτών που μεταβιβάζεται στο δημόσιο
τομέα μέσω της φορολογίας, ώστε ο δημόσιος τομέας να μαζέψει τους οικονομικούς
πόρους που χρειάζεται για καλύψει τις δαπάνες για τις δραστηριότητες του.
Κατ’ επέκταση οι φόροι διακρίνονται σε:
έμμεσους, όπου θεωρούνται αυτοί που επιβάλλονται στην εγχώρια κατανάλωση
αγαθών/υπηρεσιών και στις εισαγωγές,
άμεσους,
όπου θεωρούνται αυτοί που επιβάλλονται στο εισόδημα (φυσικών/νομικών προσώπων)
και στην περιουσία (ακίνητη, κληρονομιών, δωρεών)
Η διάκριση αυτή γίνεται με βάση το κριτήριο
μετακύλησης των φόρων, δηλαδή ότι οι άμεσοι φόροι δεν μετακυλίονται, σε
αντίθεση με τους έμμεσους φόρους που μετακυλίονται. Σήμερα όμως όλοι οι φόροι
μετακυλίονται στις τιμές κι αυτό θα πρέπει να λαμβάνεται σοβαρά υπόψη στην
εκτίμηση των επιπτώσεων των φόρων.
Ο
φόρος ανήκει στον πυρήνα των μέτρων της κρατικής επιβολής. Η φορολογία
χαρακτηρίζεται ως ένα σημείο από ανταποδοτικό χαρακτήρα, ο οποίος όμως δεν
αφορά συγκεκριμένη κατηγορία φορολογουμένων, αλλά το σύνολο των πολιτών. Αυτό
σημαίνει ότι για να καλύψει το κράτος τις ανάγκες του επιβάλλει τόσο στα Φυσικά
πρόσωπα (πολίτες) όσο και στα Νομικά πρόσωπα (επιχειρήσεις), μέτρα αναγκαστικού
χαρακτήρα που συνεπάγονται οικονομικό βάρος για τους φορείς αυτούς (Γεωργακόπουλος και Πάσχος, 2003),
οι οποίοι και σημειώνουν ότι σε όλες τις ανεπτυγμένες οικονομίες το 90%
των εσόδων προέρχεται από τη φορολογία).